स्वाध्याय प्रश्न इ 7 वी इतिहास 2. शिवपूर्व कालीन भारत
Q1. नावे द्या:
उत्तरे
৭) गोंडावनची राणी – राणी दुर्गावती
2) उदयसिंह यांचा मुलगा – महाराणा प्रताप
3) मुघल सत्तेचे संस्थापक – बाबर
4) बहमनी राज्याचा पहिला सुलतान – हसन गंगू
(5) गुरुगोविंद सिंग यांनी स्थापन केलेली दल – खालसा दल
(6) सिंध प्रांताचा राजा दाहिरचा पराभव – मोहम्मद बिन कासिम,
प्रश्न गटात न बसणारा पर्याय निवडा:
(৭) सुलतान मुहम्मद, कुतुबुद्दीन ऐबक, महंमद घोरी, बाबर. यापैकी – बाबर गटाशी संबंधित नाही.
(२) यापैकी आदिलशाही, निजामशाही, सुलतानशाही, बरीदशाही. – बरीदशाही. गटात बसत नाही
(३) अकबर, हुमायूं, शेरशाह, औरंगजेब. यापैकी – शेरशाह. गटात बसत नाही
टाइमलाइन पूर्ण करा
इ. सी. 1336 – विजयनगर राज्याची स्थापना
इ. सी. 1347 – बहमनी राज्याची स्थापना
इ. 1509 – कृष्णदेवराय विजयनगरचा राजा झाला.
इ. सी. 1526 – मुघल सत्तेची स्थापना
प्रश्नासाठी योग्य पर्याय निवडा:
(१) आठव्या शतकातील बंगालमधील प्रसिद्ध राजवंश. – पाल
(२) खालीलपैकी कोणत्या राजवंशांचा राजपूत राजवटीत समावेश नाही? – राष्ट्रकूट
(3) पृथ्वीराज चौहानने तराईच्या पहिल्या लढाईत कोणाचा पराभव केला? – महंमद घोरी
(4) होयसला घराण्याच्या कोणत्या राजाने संपूर्ण कर्नाटक जिंकला? – विष्णुवर्धन
(5) मालदीव आणि श्रीलंका त्यांच्या ताफ्याच्या बळावर जिंकणे – चोल
टेबल पूर्ण करा
उत्तरे
राजसत्ताचे संस्थापक / मुख्य शासक राजधानी
- विजयनगर हरिहर आणि बक हम्पी
- बहमनी हसन गंगू गुलबर्गा
- मुघल बाबर दिल्ली
- यादव व्ही भिल्लम देवगिरी
यादव राजवटीची वैशिष्ट्ये – मराठी भाषेचा विकास मराठी साहित्याचा सुवर्णयुग महानुभाव आणि वारकरी संप्रदायांचा उदय
बहमनी राज्याची सत्ता – वऱ्हाडची इमादशाही, बिदरची बरीदशाही. विजापूरची आदिलशाही, अहमदनगरची निजामशाही, गोवळ-कोंड्याची कुतुबशाही
सुलतान महमूदाने लुटलेली मंदिरे – मथुरा, वृंदावन, कनोज, सोमनाथ
त्याने तालिकोटच्या युद्धात विजयनगरचा पराभव केला
उत्तर आदिलशाही निजामशाही कुतुबशाही बरीदशाही
प्रश्न. लहान उत्तरे लिहा:
(२) विजयनगर आणि बहमनी का उदयास आले?
उत्तर: (१) दिल्लीचा सुलतान मुहम्मद तुघलकच्या कारकिर्दीत दक्षिणेतील अनेक सरदारांनी त्याच्याविरुद्ध बंड केले. (2) या अस्थिरतेचा फायदा घेत हरिहर आणि बुक्का यांनी 1336 मध्ये विजयनगर राज्याची स्थापना केली; (३) हसन गंगूनेही तुघलक विरुद्ध बंड केले आणि त्याच्या सैन्याचा पराभव केला. C. 1347 मध्ये स्वतंत्र बहमनी राज्याची स्थापना झाली.
2) महमूद गवन ने कोणत्या सुधारणा केल्या?
उत्तर: महमूद गवन यांनी राज्यात आणखी सुधारणा केल्या (१) जमीन महसूल व्यवस्था सुधारली. (२) राज्याला आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवले. (3) अरबी आणि फारसी शाळांच्या अभ्यासासाठी बिदर येथे मदरसा स्थापन करण्यात आला. (४) त्याने सैनिकांना जहागिरी देण्याऐवजी रोख पगार देण्यास सुरुवात केली. (5) सैन्यात शिस्त लावली.
(३) मुघलांना आसाममध्ये आपली सत्ता गाजवणे अशक्य का होते?
उत्तर: (१) औरंगजेबाच्या मुख्य सैन्याने आसाममधील अहोम प्रदेशावर आक्रमण केले. (२) गदाधरसिंह यांच्या नेतृत्वाखाली संघटित, अहोम मुघलांविरुद्ध लढले. (३) अहोमने गनिमी कावा स्वीकारला ज्यामुळे भूधाला आसाममध्ये आपली सत्ता मजबूत करणे अशक्य झाले.
प्रश्न- कारण लिहा:
1) बहमनी राज्य पाच झाले.
उत्तर: (१) बहमनी राज्याचे वजीर महमूद गवान यांच्या मृत्यूनंतर बहमनी सरदारांमध्ये गटबाजी वाढू लागली. (२) याच काळात विजयनगर राज्य आणि बहामनी राज्य यांच्यात सुरू असलेल्या संघर्षामुळे राज्य कमकुवत झाले. (3) याचा फायदा घेत विविध प्रांतांचे अधिकारी स्वतंत्र वृत्तीने वागू लागले.
(२) रणसंगाचे सैन्य पराभूत झाले.
उत्तर: राजपूत राजांना एकत्र आणून, राणासंगाने बाबरशी खनुआ येथे लढा दिला, परंतु (१) बाबरच्या तोफखान्यापुढे ते फार काळ टिकले नाही. (२) बाबरच्या राखीव सैन्याच्या प्रभावी कामगिरीमुळे राणाच्या सैन्याचा पराभव झाला.
(३) राणा प्रताप इतिहासात अमर झाले.
उत्तर: (१) अकबराचा उद्देश संपूर्ण भारत आपल्या छत्राखाली आणणे होता. (२) राणा प्रताप यांनी याला विरोध केला आणि मेवाडच्या अस्तित्वासाठी अकबराशी त्यांचा संघर्ष चालू ठेवला. (३) राणा प्रताप त्यांच्या सामर्थ्यामुळे, संयम, स्वाभिमान आणि स्वातंत्र्यप्रेमी वृत्तीमुळे इतिहासात अजरामर झाले.
(4) औरंगजेबाने गुरुतेग बहादूरला कैद केले.
उत्तर: (१) औरंगजेबाने हेजेमोनिक धोरणाद्वारे आपल्या साम्राज्याचा विस्तार केला. (२) त्यांचे धार्मिक धोरणही असहिष्णु होते. शीखांचे नववे गुरु गुरुतेग बहादूर यांना या असहिष्णु धार्मिक धोरणाला तीव्र नापसंती होती. त्यामुळे औरंगजेबाने त्याला कैद केले आणि त्याचा शिरच्छेद केला.
(५) राजपूत मुघलांविरुद्ध लढले.
उत्तर: (१) औरंगजेबाला अकबरासारखे समेट करण्याचे धोरण नसल्याने राजपूतांचा पाठिंबा मिळू शकला नाही. (२) मारवाडाचे राणा जसवंत सिंह यांच्या मृत्यूनंतर औरंगजेबाने त्याचे राज्य मुधल साम्राज्याशी जोडले. (३) दुर्गादास राठोड यांनी जसवंतसिंगचा मुलगा अजितसिंग याला मारवाडच्या गादीवर बसवले आणि हे राज्य स्वतंत्र करण्यासाठी मुधलांच्या विरोधात बराच काळ लढा दिला.
(6)