स्वाध्याय प्रश्न इ 7 वी भूगोल 5.वारे

स्वाध्याय प्रश्न इ 7 वी भूगोल 5.वारे

1. योग्य पर्याय निवडून वाक्य पूर्ण करा:

उत्तरे:

(1) जेव्हा हवा फिरते तेव्हा ती विरळ होते

(२) वारे उच्च दाबापासून कमी दाबाकडे जातात

(3) उत्तर गोलार्धात, पृथ्वीच्या फिरण्यामुळे विषुववृत्ताकडे येणारे वारे पश्चिमेकडे वळतात.

(४) भारतीय उपखंडात वाहणाऱ्या हंगामी वाऱ्यांची दिशा हिवाळ्यात ईशान्येकडून नैwत्येकडे असते.

(५) चाळीस गरजांचे वारे दक्षिण गोलार्धात ४० दक्षिण अक्षांशांवर वाहतात

Q2. खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा:

(1) ‘वारा म्हणजे काय?

उत्तर: हवेच्या फरकामुळे उच्च दाबाच्या पट्ट्यापासून कमी दाबाच्या पट्ट्यापर्यंत हवेच्या हालचालीला ‘वारा’ म्हणतात.

(2) वाराचे प्रमुख प्रकार कोणते आहेत?

उत्तर: वाराचे प्रमुख प्रकार म्हणजे (१) ग्रहांचे वारे, (२) स्थानिक वारे आणि (३) हंगामी वारे.

(3) वाऱ्याच्या वेगाचे मोजमाप काय आहे?

उत्तर: वाऱ्याचा वेग किमी / ता किंवा नॉट्समध्ये मोजला जातो.

(4) वर्षभर कोणत्या प्रकारचे वारे नियमितपणे वाहतात?

उत्तर: ग्रहांचे वारे वर्षभर नियमितपणे वाहतात.

(5) कोणत्या वाऱ्याला ‘ध्रुवीय वारा’ म्हणतात?

उत्तर: ध्रुवीय कमी दाबाच्या पट्ट्याकडे वाहणाऱ्या वाऱ्यांना ‘ध्रुवीय वारे’ म्हणतात.

(6) कोणत्या वाऱ्यांना ‘हंगामी वारे’ म्हणतात?

उत्तर: विशिष्ट asonsतूंमध्ये वाहणारे वारे ‘हंगामी वारे’ म्हणतात.

(7) ‘ग्रह वारा’ म्हणजे काय?

उत्तर: जे वारे नियमितपणे उच्च दाबाच्या प्रदेशातून कमी दाबाच्या पट्ट्यात वाहतात आणि पृथ्वीच्या संपूर्ण क्षेत्राला व्यापतात त्यांना ‘ग्रह वारे’ म्हणतात.

(8) ‘स्थानिक वारा’ म्हणजे काय?

उत्तर: ठराविक कालावधीत विशिष्ट परिस्थितीमुळे निर्माण होणारे व तुलनेने मर्यादित क्षेत्रात वाहणारे वारे यांना स्थानिक वारे म्हणतात.

वर्णनातून वाऱ्याचा प्रकार ओळखा

(३) नैर्esत्येकडील वारे भारतीय उपखंडात पाऊस आणतात. भारतात जून ते सप्टेंबर पर्यंत पाऊस पडतो. या कालावधीनंतर वारे परत येतात.

उत्तर: नै Southत्य मोसमी वारे.

(2) आर्कटिकमधून 60 ° उत्तर वारे उत्तर अमेरिका, युरोप आणि रशियाच्या विस्तृत क्षेत्रामध्ये थंड आणतात.

उत्तर: ध्रुवीय वारे.

(३) पहाटे पहाटे उबदार होतात. तेथील हवा उबदार आणि हलकी होते आणि वर जाते. यामुळे या भागात कमी दाब निर्माण होतो. त्याचबरोबर पायथ्याशी असलेल्या दऱ्यांवर थंड हवेमुळे जास्त दाब असतो. हवा कमी दाबाच्या दिशेने वाहते.

उत्तर: नदीचे वारे.

प्रश्न. खालील प्रश्नांची छोटी उत्तरे लिहा:

(1) ध्रुवीय प्रदेशातील दोन्ही गोलार्धांमध्ये हवेचा दाब जास्त का आहे?

(৭) उष्ण कटिबंधातील दोन्ही गोलार्धातील तापमान वर्षभर शून्य अंश सेल्सिअसपेक्षा कमी असते.

म्हणून, ध्रुवीय प्रदेशात दोन्ही गोलार्धांमध्ये हवेची घनता असते आणि म्हणूनच हवेची घनता जास्त असते. त्यामुळे ध्रुवीय

प्रदेशाच्या दोन्ही गोलार्धांमध्ये हवेचा दाब जास्त असतो

(2) पृथ्वीच्या प्रदक्षिणेचा वाऱ्यावर काय परिणाम होतो?

उत्तर: (1) पृथ्वीचे फिरणे पश्चिम ते पूर्वेकडे आहे. पृथ्वीच्या फिरण्यामुळे वाऱ्याच्या दिशेने बदल होतो. (2) उत्तर गोलार्धात वारे त्यांच्या मूळ दिशेने उजवीकडे वळतात, तर दक्षिण गोलार्धात ते मूळ दिशेच्या डावीकडे वळतात.

(3) चक्रीय वारे गोलाकार दिशेने का वाहतात?

उत्तर (1) ज्या ठिकाणी हवेचा दाब कमी आहे आणि सभोवतालच्या हवेचा दाब जास्त आहे, तेथे चक्रीवादळ वाऱ्याची स्थिती निर्माण होते. त्यामुळे वारा गोलाकार दिशेने वाहतो

(4) चक्रीवादळ वाऱ्यांची कारणे आणि परिणाम लिहा.

उत्तर:

(अ) चक्रीवादळ वाऱ्यांची कारणे (१) हवेचा दाब एका ठिकाणी कमी असतो. (2) सभोवतालच्या हवेचा दाब जास्त असतो.

(ब) चक्रीवादळ वाऱ्यांचे परिणाम: (१) चक्राकार वाऱ्यांमुळे आकाश ढगाळ राहते. (२) भरपूर पाऊस पडतो कारण चक्रीवादळ वारे खूप वेगाने वाहतात. (3) काही प्रकरणांमध्ये, विनाशकारी चक्रीवादळांमुळे किनारपट्टी भागात जीव आणि मालमत्तेचे नुकसान होते.

(5) नदीचे वारे कसे तयार होतात?

उत्तर: (१) सूर्योदयानंतर (दिवस) नदीचे वारे वाहतात. दिवसा पर्वत शिखर लवकर गरम होते आणि दरी तुलनेने थंड असते. (२) पर्वतांमधील हवेचा दाब कमी आहे आणि खोऱ्याच्या क्षेत्रातील हवेचा दाब जास्त आहे. (3) म्हणून, दिवसा दऱ्यापासून डोंगरावर थंड वारे वाहतात. (4) दिवसा, थंड हवा दरीतून डोंगराच्या शिखरावर वेगाने उगवते आणि पर्वताच्या शिखरावरून गरम आणि हलकी हवा दरीच्या दिशेने खाली ढकलली जाते.

(6) पर्वतीय वारे कसे तयार होतात?

उत्तर: (१) सूर्यास्तानंतर (रात्री) पर्वतीय वारे वाहतात. रात्री पर्वत शिखर लवकर थंड होतात आणि दरी तुलनेने उबदार असते. (२) पर्याटा येथे हवेचा दाब जास्त असतो आणि खोऱ्याच्या परिसरात हवेचा दाब कमी असतो. (3) म्हणून रात्रीच्या वेळी डोंगरावरून दऱ्यापर्यंत थंड वारे वाहतात. (4) रात्री, पर्वताच्या शिखरावरून थंड हवा वेगाने दरीच्या दिशेने उतरते आणि खोऱ्यातील गरम आणि हलकी हवा पर्वताच्या शिखराकडे ढकलली जाते. अशा प्रकारे डोंगराचे वारे तयार होतात.

(7) महासागर (खारट) वारे कसे तयार होतात?

उत्तर: (1) दिवसा किनारपट्टी भागातील जमीन समुद्राच्या पाण्यापेक्षा जलद आणि जास्त गरम होते. तेथील हवा अधिक गरम होते आणि त्यामुळे हवेचा दाब कमी राहतो. (2) दुसरीकडे, समुद्राचे पाणी

कुठे?

उत्तर: (१) किनारी भागातील जमीन रात्रीच्या वेळी समुद्राच्या पाण्यापेक्षा जलद आणि जास्त गोठलेली असते. त्यामुळे जमिनीवर हवेचा दाब जास्त राहतो. (२) याउलट, समुद्राचे पाणी रात्री उशिरा थंड होते. परिणामी, समुद्राची हवा तुलनेने गरम असते आणि दाब कमी असतो. (3) यामुळे रात्री जमिनीवरून समुद्राकडे वारे वाहतात. या वाऱ्यांना भूमीया (मातलाई) वारे म्हणतात. (4) अशा प्रकारे, जमिनीवरील उच्च हवेचा दाब आणि महासागरावरील कमी हवेचा दाब यातील फरक जमिनीवरील वारे निर्माण करतो.

Q5. खालील विधानांची भौगोलिक कारणे लिहा:

(१) विषुववृत्तावरील हवेचा पट्टा शांत असतो.

उत्तर: (१) साधारणपणे विषुववृत्ताच्या उत्तर आणि दक्षिणेकडे सुमारे 5 ° अक्षांपर्यंत हवेचा दाब समान असतो. (२) म्हणून, बहुतेक वर्ष विषुववृत्तावर वारे वाहत नाहीत. तर विषुववृत्तावरील हवेचा पट्टा शांत असतो.

(२) दक्षिण गोलार्धातून येणारे वारे उत्तर गोलार्धातून येणाऱ्या नै southत्य वाऱ्यांपेक्षा वेगाने वाहतात.

उत्तर: (१) उत्तर गोलार्धात जमिनीचे क्षेत्र अधिक आहे. पृष्ठभागाच्या उंचीच्या अडथळ्यामुळे या गोलार्धात वाऱ्याचा वेग मर्यादित आहे. (२) याउलट, दक्षिण गोलार्धात जास्त पाणी असते. या गोलार्धात वाऱ्याच्या वेगावर कोणतेही नियंत्रण नाही कारण जमिनीच्या उंचावर कोणताही अडथळा येत नाही. म्हणून, नैर्wत्य दिशेने दक्षिण गोलार्धात उत्तर -पश्चिम वारे वेगाने वाहतात.

(3) उन्हाळी मान्सून वारे समुद्रातून येतात, तर हिवाळी परतीचे मान्सून वारे जमिनीवरून येतात.

उत्तर: (1) उन्हाळा दीर्घ कालावधीसाठी माती उबदार ठेवतो. परिणामी, जमिनीचा दाब तुलनेने कमी असतो आणि उन्हाळ्याच्या दीर्घ काळासाठी समुद्र पातळी तुलनेने जास्त असते. म्हणून, उन्हाळी पावसाळी वारे समुद्रावरून जमिनीकडे वाहतात. (२) हिवाळ्यात, माती दीर्घ कालावधीसाठी तुलनेने कमी राहते. परिणामी, जमिनीवरील हवेचा दाब तुलनेने जास्त असतो आणि समुद्राच्या हवेचा दाब हिवाळ्याच्या दीर्घ काळासाठी तुलनेने कमी असतो. म्हणून, हिवाळ्यातील परतीचे मान्सून वारे जमिनीवरून समुद्राकडे येतात (वाहतात).

(4) वारा वाहण्यासाठी हवेच्या दाबात फरक असणे आवश्यक आहे.

उत्तर: (1) जर हवेचा दाब एकसमान असेल तर हवेची हालचाल होत नाही. (२) तथापि, पृथ्वीवरील हवेचा दाब एकसारखा नाही. पृथ्वीवर हवेचा उच्च दाब आणि कमी हवेचा दाब पट्टा आहे. (3) म्हणून, पृथ्वीवरील उच्च दाबाच्या पट्ट्यापासून कमी दाबाच्या पट्ट्यापर्यंत हवेची हालचाल क्षैतिज दिशेने असते आणि वारा तयार होतो. अशा प्रकारे वारा वाहण्यासाठी हवेच्या दाबात फरक असणे आवश्यक आहे.

Q6. नोट्स लिहा:

(1) लू

(1) उत्तर भारतीय मैदानामध्ये उन्हाळ्यातील दुपारचे वारे ‘लु’ म्हणून ओळखले जातात. (२) हे वारे सखल वाळवंट प्रदेशातून येतात. (3) लु ‘स्थानिक वारे गरम आणि कोरडे असतात.

(२) सिमम: (१) सहारा आणि अरबी वाळवंटातून खूप वेगाने वाहणारे वारे ‘सिमम’ म्हणून ओळखले जातात. सिमम एक स्थानिक वारा आहे जो गरम, कोरडा आणि विनाशकारी आहे.

(3) चिनूक: (1) उत्तर अमेरिकेतील रॉकी पर्वतांच्या पूर्वेकडील उतारावरून वाहणारे वारे ‘चिनूक’ म्हणून ओळखले जातात. (२) चिनूक वारे रॉकी पर्वतांच्या पूर्वेकडील उतारांवर बर्फ वितळवतात आणि खोऱ्यातील तापमान वाढवतात. (3) चिनूक हे उबदार आणि कोरडे स्थानिक वारे आहेत.

(4) मिस्ट्रल: (1) स्पेन, फ्रान्स आणि भूमध्य समुद्राच्या किनारपट्टी भागात वाहणारे वारे ‘मिस्ट्रल’ म्हणून ओळखले जातात. (२) हे वारे आल्प्समधून येतात. या थंड वाऱ्यामुळे किनारपट्टीच्या तापमानात घट होते. (3) मिस्ट्रल स्थानिक थंड आणि कोरडे वारे आहेत.

(5) बोरा: (1) आल्प्सच्या उतारावरून इटलीच्या किनाऱ्यावर वाहणारे वारे ‘बोरा’ म्हणून ओळखले जातात. (२) बोरा स्थानिक वारे थंड आणि कोरडे असतात.

(6) पामपेरो: (1) दक्षिण अमेरिकेतील पंपास गवताळ प्रदेशात वाहणारे वारे ‘पामपेरो’ म्हणून ओळखले जातात. (2) पामपेरो स्थानिक वारे थंड आणि कोरडे असतात.

(7) फॉन: (1) आल्प्सच्या उत्तर भागात वाहणारे वारे ‘फॉन’ म्हणून ओळखले जातात. (2) फोन गरम आणि कोरडे असतात.

Q7. खालील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा:

(२) ग्रहांच्या वाऱ्यांचे प्रकार स्पष्ट करा.

उत्तर: ग्रहांच्या वाऱ्यांचे प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत.

(৭) पूर्वेकडील वारे: मध्य-अक्ष उच्च दाबाच्या पट्ट्यापासून दोन्ही गोलार्धातील 25 ‘आणि 35 अक्षांदरम्यान विषुववृत्तीय कमी दाबाच्या पट्ट्याकडे वाहणाऱ्या वाऱ्यांना पूर्व वारे म्हणतात. पृथ्वीच्या फिरण्यामुळे या वाऱ्यांवर परिणाम होतो आणि त्यांची मूळ दिशा बदलते. उत्तर गोलार्धात हे वारे ईशान्येकडून नैwत्य आणि दक्षिण गोलार्धात आग्नेय ते वायव्येकडे वाहतात.

(2) पश्चिमी वारे: दोन्ही गोलार्धांमध्ये, मध्य-अक्ष उच्च दाबाच्या पट्ट्यापासून उप-विषुववृत्तीय कमी दाबाच्या पट्ट्यापर्यंत 55 ‘आणि 65’ अक्षांपर्यंतच्या वाऱ्यांना पश्चिमी वारे म्हणतात. पृथ्वीच्या फिरण्यामुळे या वाऱ्यांवर परिणाम होतो आणि त्यांची मूळ दिशा बदलते. उत्तर गोलार्धात हे वारे नैwत्येकडून ईशान्येकडे आणि दक्षिण गोलार्धात वायव्येकडून आग्नेयेकडे वाहतात.

(3) ध्रुवीय वारे: दोन्ही गोलार्धांमध्ये, ध्रुवीय उच्च दाबाच्या पट्ट्यापासून 55 ‘आणि 65’ अक्षांदरम्यान उप-ध्रुवीय कमी दाबाच्या पट्ट्याकडे वाहणाऱ्या वाऱ्यांना ध्रुवीय वारे म्हणतात. या वाऱ्याची दिशा साधारणपणे पूर्व ते पश्चिम अशी असते

2) चक्रीवादळ वाऱ्याचे स्वरूप स्पष्ट करा.

उत्तर: चक्रीवादळाचे स्वरूप खालीलप्रमाणे आहे.

(৭) पुनरावृत्ती

त्याची निर्मिती: एका ठिकाणी हवेचा दाब कमी असतो आणि सभोवतालच्या हवेचा दाब जास्त असतो. अशा वेळी चक्राकार वाऱ्याची स्थिती निर्माण होते. आजूबाजूच्या प्रदेशातील उच्च हवेच्या दाबापासून हवेचा दाब कमी करण्यासाठी वारे वेगाने वाहतात.

(२) फिरणाऱ्या वाऱ्यांची दिशा: पृथ्वीच्या फिरण्यामुळे, उत्तर गोलार्धात, हे वारे घड्याळाच्या उलट दिशेने वाहतात, तर दक्षिण गोलार्धात हे वारे घड्याळाच्या दिशेने वाहतात.

(3) चक्रीवादळ वाऱ्यांची वैशिष्ट्ये: चक्रीवादळांच्या दरम्यान आकाश ढगाळ असते. वारे वेगाने वाहतात आणि खूप पाऊस पडतो. या वाऱ्याचा कालावधी, वेग, दिशा आणि प्रदेश अतिशय अनिश्चित असतात.

(4) सर्पिल वाऱ्याची हालचाल: सर्पिल प्रणाली एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी हलते. आपण त्याला चक्रीवादळ किंवा चक्रीवादळ म्हणतो.

टायफून: जून ते ऑक्टोबर दरम्यान जपान, चीन, फिलिपिन्स इत्यादींच्या किनारपट्टीवर प्रशांत महासागराच्या पश्चिम भागात निर्माण होणारी टायफून टायफून म्हणून ओळखली जातात. उच्च वारे आणि मुसळधार पावसामुळे ते विनाशकारी आहेत.

2. चक्रीवादळे: चक्रीवादळे चक्रीवादळे आहेत जी कॅरिबियन समुद्रात तयार होतात. ही वादळेही विनाशकारी आहेत. वादळांदरम्यान, वाऱ्याचा वेग किमान 60 किमी प्रतितास असतो.
3. समशीतोष्ण झोनमध्ये चक्रीवादळ: समशीतोष्ण झोनमध्येही चक्रीवादळे तयार होतात. त्यांची तीव्रता कमी आहे. ते विध्वंसक नाहीत.

(3) परस्पर वाऱ्याचे स्वरूप स्पष्ट करा.

उत्तर ::

(1) परस्पर वाऱ्याचे उत्पादन: एका विशिष्ट वातावरणीय स्थितीत, मध्यभागी जास्त हवेचा दाब निर्माण होतो. वारा केंद्रापासून आजूबाजूच्या प्रदेशापर्यंत गोलाकार दिशेने वाहतात.

(२) वाऱ्याची दिशा: उत्तर गोलार्धात वारा घड्याळाच्या दिशेने वाहतो, तर दक्षिण गोलार्धात तो घड्याळाच्या विरुद्ध दिशेने वाहतो.

(3) उलट करता येणाऱ्या वाऱ्यांची वैशिष्ट्ये: उलटण्याच्या काळात स्वच्छ आकाश, कमी वेगाने वारे आणि अतिशय रोमांचक हवामान असते. परताव्याची स्थिती काही दिवस किंवा आठवडा असू शकते. समशीतोष्ण झोनमध्ये अशा उलट्या होतात. ‘एच’ अक्षर हवेच्या स्थिती दर्शवणाऱ्या नकाशावर परावर्तकाचे केंद्र दर्शवते. याउलट, उच्च दाबाच्या पट्ट्यातील दाबाने ते जाणवते. प्रदेशातून वारे वाहू लागल्याने पावसाचे प्रमाण कमी आहे.